‘De inprenting van angst en onveiligheid verdwijnt niet door praten omdat deze zich heeft vastgezet in de niet talige delen van ons brein en zich uit via het lichaam’
Deze uitspraak van Bessel van der Kolk, specialist op het gebied van post traumatische stress, geeft precies weer waarom brainspotting zo effectief is bij het verwerken van pijnlijke ervaringen en blokkades. Brainspotting richt zich op de ontlading van in het lichaam opgeslagen gerelateerde energie. Tegelijkertijd wordt er via de juiste oogpositie, contact gemaakt met die delen in het brein, waar de bijbehorende ervaringen liggen opgeslagen. Het enige wat je als cliënt hoeft te doen, is je richten op een pointer en mindful waarnemen wat er in je lichaam gebeurt. Het deel van het brein waar de pijnlijke ervaringen zijn opgeslagen, gaat ondertussen verwerken en oplossen.
Toen ik een aantal jaren geleden kennismaakte met een psycholoog die werkte met brainspotting was ik onmiddellijk gefascineerd. Mijn eerste gedachte was ‘Als dit echt werkt en er geen hocuspocus theorieën achter liggen, dan wil ik dit leren!’ Inmiddels ben ik bijna vier jaar verder. Vier jaar waarin ik, na vaststelling dat het een neurobiologische methode is waar veel logische hypothesen onder liggen, veel heb geleerd in het toepassen ervan. Al werkend ben ik steeds weer verwonderd over wat het teweeg brengt. Het is bij iedereen anders, nooit voorspelbaar, maar vaak verrassend.
Verrassend in snelheid van het effect op afgebakende nare ervaringen.
Verrassend in wat er kan bovenkomen uit iemands onbewuste, wat te maken heeft met de thematiek waarop iemand brainspot. Ineens moet je denken aan iets wat er gebeurde toen je op de basisschool zat…. Een gebeurtenis met hetzelfde thema, waar je meer dan 30 jaar niet aan hebt gedacht….
Verrassend in na-effect. Soms gebeurt er ogenschijnlijk weinig, maar merkt iemand na een paar weken dat hij ‘zo maar’ iets kan loslaten wat voorheen ondenkbaar was.
Hoe gaat brainspotten in zijn werk?
Je werkt aan de hand van een pijnlijke ervaring in heden of verleden, een terugkerend thema in je leven, een lichamelijk gevoel (spanning, angst, pijn, stemming), een overtuiging (‘ik doe er niet toe’, ‘het is nooit goed genoeg’, ’ik schiet tekort’) en je richt je aandacht daar even op. Meestal voel je dat ergens in je lijf: borst, buik, keel, spieren, hartslag. Dan ben je geactiveerd en kunnen we starten.
Met een pointer ga ik, op ongeveer anderhalve meter afstand, je visuele gezichtsveld langs. Ik zie reflexen en onbewuste reacties: knipperen, dubbelknipperen, een vertrekken van je gezicht, een zucht, verhoogde ademhaling, ogen die vollopen, een hand die dichtknijpt….
Waar de reacties zitten, is via de oogpositie een connectie met het bijbehorende deel in het brein. De daar opgeslagen informatie komt beschikbaar en je brein gaat aan het werk zolang je in dezelfde richting blijft kijken.
Vervolgens ga je met je aandacht naar wat er waar te nemen is in je lichaam. Gevoelens van spanning, soms pijn, onrust, verhoogde hartslag, versnelde ademhaling, kleine onwillekeurige bewegingen, warmte, kou, zweet en soms tranen en emoties. De intensiteit golft heen een weer van mogelijk sterke gevoelens naar rust, waarna de gevoelens weer sterker worden.
Tijdens dit proces, wat kan variëren van 10 minuten tot 45 minuten, wordt er in principe niet gepraat. De focus blijft op het voelen van het lichaam. Het gebeurt vaak dat er situaties langskomen, recente of oude situaties, logisch of onlogisch lijkend. Soms valt er een kwartje en word je ‘zomaar’ bepaald bij een waarheid, een zekerheid of een verband tussen gebeurtenissen. Wat mensen regelmatig zeggen:
‘ik voel dat er ruimte komt’
‘ik voel me steviger’
‘ik realiseer me ineens dat…’
‘ik voel me rustig’
‘ik kan het niet meer oproepen, het is weg’
En soms weten ze het niet. ‘Het gevoel is wat minder heftig, maar verder weet ik het niet goed’. Ook dat is prima. Er gebeurt even goed wat in je brein. De ervaringen in je lichaam bij de juiste oogpositie faciliteren dat er in het brein veranderingen optreden: de beleving van pijnlijke ervaringen verandert, er lost iets op, denken verandert, mensen staan zichzelf andere gevoelens en gedachten toe. Je zou kunnen zeggen dat niet toegestane delen makkelijker worden toegestaan en ze makkelijker gaan bewegen tussen de verschillende polen.
Ontstaansgeschiedenis en onderbouwing
David Grand heeft deze samenwerking tussen brein en lichaam in 2003 ontdekt en verder ontwikkeld. Hij werkte met een schaatster met EMDR aan bepaalde blokkades in haar prestaties. Toen haar blik ergens bleef steken en hij specifieke oogbewegingen bij haar zag, liet hij haar blik op dat punt houden en in de tien minuten die volgden ervoer zij van alles. Fysieke golven én herinneringen die als een film langskwamen. De dag daarna bleken haar blokkades in het maken van een specifieke sprong verdwenen…. Dit heeft hij verder ontwikkeld en in samenwerking met andere psychogen en neuropsychiaters zijn ze op zoek gegaan naar de werkzame principes en een wetenschappelijke onderbouwing hiervan.
Hersenscans maken zichtbaar dat de hersenstam en het limbische systeem worden geactiveerd tijdens een brainspotsessie. Frank Corrigan, een Engelse psychiater en neurowetenschapper heeft in 2013 samen met Grand de hypothese uitgewerkt dat er tijdens het focussen op een bepaald punt via de ogen (de visuele cortex) een zenuwverbinding wordt gemaakt met bepaalde delen in de middenhersenen. Door met vriendelijke aandacht stil te staan bij de lichamelijke sensaties die opgeroepen worden door een pijnlijke of onaangename ervaring en tegelijkertijd te focussen op een corresponderende brainspot, komt er verwerking op gang. Het brein gaat als het ware ‘reprocessen’. Dit sluit aan bij wat Peter Levine schrijft over traumaverwerking. Hij borduurt voort op hoe de mechanismen bij dieren werken. We hebben het (instinctieve) reptielenbrein, het (emotionele) limbische brein en het (rationele) menselijke brein, de neocortex. Als we in gevaar zijn, worden dezelfde delen van het brein aangesproken als bij dieren. Hij beschrijft hun vecht-, vlucht- en bevriezingsreacties op trauma.
Levine benadrukt dat traumatische symptomen niet worden veroorzaakt door de gebeurtenis zelf, maar door het bevroren restant energie dat in ons zenuwstelsel achterblijft. Als er iets ingrijpends en angstaanjagends gebeurt, komt het hele systeem op scherp te staan. Onze hartslag gaat omhoog, het adrenaline niveau stijgt, onze spieren spannen zich aan, onze spijsvertering komt stil te liggen. Daardoor komt er enorm veel energie beschikbaar om te vechten of te vluchten. Als we gaan vechten of vluchten, wordt de energie gebruikt om onszelf veilig te stellen. Bevriezing is de allerlaatste overlevingsstrategie, wat goed zichtbaar wordt in het onderstaande filmpje.
Tijdens de aanval is aan de buitenkant geen beweging waarneembaar, maar van binnen is het zenuwstelsel van de impala nog steeds opgeladen met honderd kilometer per uur. Het verschil tussen de innerlijke snelheid van het zenuwstelsel en de uiterlijke onbeweeglijkheid van het lichaam, veroorzaakt een enorme turbulentie in het lichaam. Vanuit deze turbulentie ontstaat traumatische stress. Bij dieren komt er doorgaans weer een moment waarop er vanuit de bevroren toestand gevlucht gaat worden, waardoor het proces wordt afgerond en de energie weer vrijkomt.
Wij mensen lijken onze instinctieve impulsen vaker te onderdrukken doordat ons rationele brein ons in verwarring brengt. We zijn vaak niet in de gelegenheid om te vechten of te vluchten, zeker niet als je denkt aan jonge kinderen. Er gebeurt van alles met je en om je heen, en je hebt als kind vaak geen andere mogelijkheid dan te verdragen. En daardoor dragen we als mensen vaker de gevolgen van traumatische gebeurtenissen met ons mee. We bevriezen van angst zonder mogelijkheid om alsnog te ontladen en dat heeft traumatische symptomen tot gevolg. De overgebleven energie blijft in het lichaam aanwezig en daardoor kunnen ptss achtige symptomen ontstaan, zoals herbelevingen, nachtmerries, prikkelbaarheid, woede, schrikachtigheid , angst, somberheid en psychosomatische klachten. Vaak ontstaan er pas in een later stadium klachten zoals somberheid en angst die niet direct in verband worden gebracht met traumatiserende gebeurtenissen in iemands leven. In een nog mildere vorm, ontwikkelen we overlevingsgedrag waardoor er bepaalde niet helpende patronen in ons functioneren ontstaan. Van dit laatste hebben we allemaal in meer of mindere mate last. Er zijn in ieder geval wetenschappelijk steeds meer aanwijzingen dat de oplossing voor de genezing van traumatische symptomen bij mensen ligt in onze fysiologie. De sleutel bij traumaverwerking is niet de intense emotie, maar de lichamelijke gewaarwording.
Ervaringen
Cliënten die ook ervaring hebben met EMDR geven regelmatig aan dat brainspotting in hun beleving op een dieper niveau werkt. Ze ervaren de impact als groter. Tegelijkertijd is het eenvoudiger en flexibeler in toepassing. Je hoeft niet opnieuw pijnlijke situaties op te halen en erover te vertellen, je hoeft zelfs niet precies te weten waar iets vandaan komt. Je kunt werken vanuit de gevoelens van het moment. Vaak zit hier een thema in waarmee je het gevoel nog wat kunt aanscherpen.
Hanna woonde tot een paar jaar geleden samen met een partner die haar voortdurend te kennen gaf dat hij haar onaantrekkelijk vond. Ze was te mager, onvrouwelijk en de seks stelde weinig voor… Na enkele jaren vond ze de kracht om bij hem weg te gaan. Ze verhuisde naar een andere stad, bouwde haar leven weer op, zat weer goed in haar vel en na verloop van tijd was ze weer toe aan een nieuwe relatie. Ze merkte dat de vriendschappelijke fase altijd prima verliep, maar zodra er meer lichamelijke intimiteit ‘dreigde’, ze lichamelijk onwel werd en wilde vluchten. Die dreiging voelde ze bij het minste of geringste. Toen haar dat een paar maal was overkomen en ze leuke contacten ging afhouden, had ze hier genoeg van en besloot ze dat ze hierbij hulp wilde. Naast het stilstaan bij haar manier van omgaan met zichzelf en anderen, leek brainspotting passend met het oog op de specifieke ervaringen die een rol hadden gespeeld in het ontstaan van de huidige situatie. Ze kon zich er niet veel bij voorstellen, maar ‘niet geschoten, is altijd mis…’, dus ze wilde het proberen. De eerste sessie was heftig. Ze stelde zich een recent moment voor waarop een aardige man waarmee ze omging, haar thuis bracht. Ze voelde paniek en een enorme misselijkheid opkomen. Nadat ze de koptelefoon had opgezet en de pointer in positie was gebracht, begon ze te kokhalzen, haar voeten stampten snel op de grond, alsof ze weg wilde rennen. Ze ademde diep in en uit, haar ogen knipperden voortdurend en ze hield haar buik met beide handen vast. Na een minuut of tien kwamen haar benen wat tot rust, de bewegingen werden kleiner, de misselijkheid verdween, terwijl haar diepe ademhaling doorging. Na 40 minuten was de heftigheid van een 8 naar een 3 gezakt en voelde ze zich moe en licht in haar hoofd. Ze vertelde over de tintelingen in benen en handen die ze gevoeld had en de golfbewegingen in de heftigheid van gevoelens. Ze kon niet beschrijven wat er nu precies van binnen gebeurd was, maar wel dat er véél gebeurd was…. Twee weken later meldde ze dat ze zich uitstekend gevoeld had in de tussenliggende periode. Vrolijk, goed in haar vel, ontspannen. Twee sessies volgden waarbij ze steeds weer kon starten met een heftig gevoel bij een situatie, maar het verloop werd steeds milder. Het stampen werd zachtjes trappelen, de heftigheid nam steeds sneller af, de golven werden lager. De laatste keer viel ze in slaap…. Ze merkte dat ze zich zelfverzekerder voelde en mondiger werd. Omgaan met mannen joeg haar geen angst meer aan.
Onze thema’s hebben uiteindelijk bijna altijd met onveiligheid te maken. Als de onveiligheid erg groot is, kan er gekozen worden voor werken vanuit een positieve ervaring. Dan ga je op zoek naar het rustigste punt bij een positieve herinnering. Je kunt dit zien als het maken van ruimte in het systeem om te zijner tijd met moeilijker ervaringen te kunnen werken. Deze manier van brainspotten, resourcen genaamd, brengt meer rust en ontspanning.
Lydia was uitbehandeld binnen de GGZ, gediagnosticeerd met persoonlijkheidsproblematiek en droeg veel trauma met zich mee. Al na de eerste keer resourcen merkte ze de volgende dag dat ze zich vrijer voelde. Met de kinderen buiten wandelend, merkte ze dat ze het fijn vond, om zich heen kon kijken in plaats van dat ze zich zo afgesloten voelde. Daarmee is haar problematiek natuurlijk niet verholpen, maar hiermee doorgaand zijn het stappen naar meer kwaliteit van leven.
Ook met lichamelijke klachten kun je werken.
Joke werkte veel, had een druk gezin en was veel bezig met wat anderen van haar vonden. Ze maakte zich over veel dingen in het leven zorgen. We hadden al een paar keer gebrainspot op onzekerheid rond bepaalde keuzes en hierin had ze stappen gezet. De vierde keer kwam ze binnen met stevige hoofdpijn. Die had ze vaak op vrije dagen, een vorm van spanningshoofdpijn. Na een minuut of veertig brainspotten op de pijn in haar hoofd, was het bijna weg. Het was sterker geworden, minder geworden, veranderd qua vorm, verschoven naar een andere plek in haar hoofd en uiteindelijk was er nog maar weinig van over…
Dit zijn een paar voorbeelden van de vele cliënten die positieve ervaringen hebben opgedaan met brainspotting. Het is geen simpele remedie tegen alles, maar ik merk keer op keer dat het veel toevoegt aan allerlei therapeutische processen omdat we nu eenmaal altijd te maken hebben met ervaringen die een rol spelen in onze klachten van nu.
0 Reacties