Het vat van zelfwaardering

Sinds enige tijd werk ik regelmatig met het vat van zelfwaardering. Ik ben vorig jaar met de opleiding gestart en het verrast me keer op keer hoe snel cliënten grote veranderingen in hun gedrag in gang weten te zetten. Ze doen andere dingen, ze voelen anders en komen beter tot hun recht. Het is echt een prachtige en zeer effectieve methodiek bij een breed scala aan problemen en klachten waarbij het vat een metafoor is voor onze persoonlijkheid. Een vat dat deels gevuld is met zelfwaardering en gedeeltelijk met innerlijke leegte. De verhouding tussen die twee bepaalt in hoge mate ons voelen, denken en gedrag in het hier en nu.

De eerste reactie bij introductie van de methodiek is regelmatig: ‘maar dáár ligt mijn probleem niet….‘ Dat hoeft ook niet zo te zijn in de zin van een bewust laag zelfbeeld of gebrek aan zelfvertrouwen. Het gaat bij het werken met het vat voor een groot deel over bewust worden. Bewust worden van wat we doen en of dat positief of negatief is, helpend of niet helpend, opbouwend of afbrekend, prettig of onprettig, wat we echt willen of wat we gewoon laten gebeuren. We hebben in de metafoor van de persoonlijkheid als een vat allemaal te maken met een zekere mate van leegte. Dit merken we vooral als er stressfactoren in ons leven zijn en wie heeft daar nou niet mee te maken? Niemands vat zit bomvol en stress trekt ons vat leeg.

De moeilijkheden in onszelf waar we tegenaan lopen in leven en relaties komen voor een groot deel voort uit dit minder gevulde deel. Het gaat ook niet over hoe vol je vat zit, maar over de verhouding tussen vol en leeg. En soms voelt ons vat in de ene situatie beter gevuld dan in de andere situatie. Bijvoorbeeld thuis is het anders dan op het werk.

Het lege deel maakt ons gevoeliger voor piekeren, somberheid, negatieve gedachten, angsten, ongezonde keuzes, verslavingen, afstomping, persoonlijkheidsproblemen. Een belangrijk kenmerk is een zekere achteloosheid. We rollen van het een in het ander, het ‘gebeurt gewoon’. Alles wat hier gebeurt, is stress gestuurd. Het volle deel voelt rustiger: hier kunnen we genieten, meer ontspannen, beter grenzen stellen, makkelijker loslaten, gezondere keuzes maken, meer regie nemen. Een ander opvallend kenmerk is dat we in ons volle deel beter kunnen voelen. Daardoor kan het gebeuren dat situaties die voorheen niet erg binnenkwamen, nu ineens pijnlijk blijken te zijn. We nemen onszelf daarmee echter wel een stuk serieuzer!

Wat ga je doen?
De opdracht die je als cliënt krijgt, voelt bijna te eenvoudig om effectief te kunnen zijn, maar niets is minder waar.
Je krijgt de opdracht om driemaal per dag iets kleins positiefs te doen en hier even bij stil te staan. Het gaat nadrukkelijk om kleine activiteiten: jezelf verwennen met een cappuccino en een uurtje lezen, even met je gezicht in de zon genieten voor je aan de slag gaat, een bos bloemen voor jezelf of je partner, een belangstellend appje naar een vriend, de kamer opruimen, iets lekkers meenemen voor je gezin, een wandelingetje maken als je je duf voelt, iemand voorrang geven, een vriendelijk knikje op straat, een attente opmerking, een complimentje enz.
Vervolgens geef je jezelf (letterlijk of figuurlijk) een schouderklopje én je zegt

‘GOED DAT IK HET ZIE’

Dat laatste is essentieel! Het is niet fantastisch wat je doet, misschien wel heel gewoon juist, maar het is inderdaad positief wat je doet en je ziet het. Daarvoor moet je bewust een paar seconden stilstaan bij je gedrag, dit objectief beoordelen en je dit positieve oordeel toe-eigenen. Je hoeft er verder niets bij te voelen.

Door de weken heen blijkt dat deze kleine bewuste activiteiten helpen om het vat te vullen en dat gedrag stap voor stap verandert. De omgeving signaleert dit vaak sneller dan de cliënt zelf. Deze is geneigd het te wijten aan toeval, omstandigheden of bagatelliseert het. In de therapiegesprekken ligt daarom het accent steeds op het vergroten van het bewustzijn.

‘Past dit gedrag bij een slecht gevuld vat of bij een beter gevuld vat?’
‘Is dit gedrag een teken van positieve wissel of een negatieve wissel?’
‘is dit gedrag nieuw of deed je dat altijd al zo?’

Na een aantal weken bezig zijn, is de volgende stap het signaleren van de negatieve wissels. Deze worden niet beoordeeld, alleen maar gesignaleerd. Als je het ziet, doe je daarmee hetzelfde als met de positieve wissels, je zegt, zo mogelijk hardop, tegen jezelf

‘GOED DAT IK HET ZIE’

Dit brengt geleidelijk een dieper proces op gang in manieren van kijken, ervaren, in het maken van keuzes en in gedrag. Zonder hier heel hard voor te moeten werken, verschuift er iets in de keuzes die je maakt. Je wordt als het ware je eigen therapeut: je gaat meer voelen, jezelf milder beoordelen, krijgt meer zicht op eigen gedrag, ziet meer mogelijkheden en past gedrag aan in de richting die je kiest. De toegenomen zelfwaardering doet zijn werk en eenmaal op gang ontstaat er een soort vliegwieleffect.

Voor hiermee startende cliënten klinkt dit ongelooflijk. Zo simpel kan het niet zijn! En toch… mensen merken in de praktijk dat gedrag waar ze voorheen ‘als vanzelf’ ingleden, nu minder vanzelfsprekend voelt.

Er gebeurt iets vervelends op je werk, je bent wat feller in het verkeer met getoeter van een medeweggebruiker tot gevolg, thuis ben je narrig tegen je partner, die reageert met een verwijt, je stemming daalt nog wat verder en zo glijd je ‘gewoon’ van het een in het ander. En je eindigt op de bank met je favoriete zelftroostgedrag. Hier heeft iedereen zijn eigen variant en einduitkomst in.

Het vat werkt echt…
Het vat van zelfwaardering is gelijktijdig klein en groot in zijn aanpak en bereik. De methode stuurt in eerste instantie op klein gedrag: het systematisch, enkele keren per dag bewust uitvoeren van kleine opdrachtjes. Hoe kleiner, hoe groter de kans dat het lukt, maar juist die kleinheid maakt dat het gedrag ook al snel als overbodig en onbetekenend voelt.

Dieper in het systeem zet het kleine gedrag echter grote veranderingen in gang: meer initiatief, meer zelfzorg, meer empathie, meer mildheid. Mensen blijven al na weken merkbaar minder hangen in negatieve patronen en voelen de ruimte en de zin om ander gedrag te kiezen. De aanpak richt zich niet op specifiek probleemgedrag of op specifieke doelen, maar genereert verandering door als onbenullig of onbetekenend aanvoelende acties op te zoeken. Als het vliegwiel van kleine daden en grote veranderingen eenmaal op gang komt en bewust wordt, blijken mensen in staat om andere keuzes te maken:

1. ze nemen eerder afstand van het gedrag waar ze maar niet mee konden stoppen.

2. ze worden veel actiever en effectiever in goed voor zichzelf zorgen.

Dat laatste zet ook veranderingen in gang in de belangrijke relaties: met hun partner, gezin, familie, vrienden en werk. Die kleine, maar tegelijk brede benadering maakt dat het vat in veel gebieden kan worden toegepast. Groeiende zelfwaardering betekent meer vulling in het vat en minder leegte. Die veranderende verhouding leidt tot ander gedrag in het hier-en-nu.

Zo simpel en nog wetenschappelijk onderbouwd ook??
De werkwijze van het vat van zelfwaardering sluit aan bij moderne inzichten uit de psychologie over gewoontevorming, hersenfuncties, de invloed van stress en de belangrijke rol van het onbewuste in ons doen en laten.

We verwerken onbewust zo’n 200.000 keer meer dan bewust en ons brein streeft altijd naar automatisering. Dit verklaart waardoor er veel aan onze aandacht ontsnapt. De methodiek van het vat maakt ons bewuster met alle hierboven genoemde positieve gevolgen.

De methodiek van het vat is ontwikkeld door Gertjan van Zessen en werd in eerste instantie toegepast bij mensen met een seksverslaving. Inmiddels wordt het breed toegepast bij allerlei gedragsverslavingen, eetstoornissen, burn-out klachten, somberheid, angsten, autisme spectrumstoornissen, opvoedingsproblemen, rouw, relatieproblemen en allerlei coachingsvragen.

Het vat vraagt met moeilijke gevoelens worstelende mensen niet om sterk te zijn, zich hoge doelen te stellen, plannen te maken of aan allerlei zelfonderzoek te doen. Het biedt handvatten om snel weer contact te maken met het gevoel dat men wel controle heeft over het eigen handelen en gevoelsleven, al is het maar via wat kleine opdrachtjes. Redenen en oorzaken van problematisch gedrag worden niet geproblematiseerd, maar de aandacht ligt bij klein gedrag in het hier-en-nu. Dit maakt dat de behandeling snel impact heeft en er, voor de persoon zelf en zijn omgeving, snel veranderingen zichtbaar worden.

Als het vat zich vult, wordt stress gestuurd gedrag als een niet lekker zittende jas. Dat heeft alles te maken met groeiend bewustzijn, meer voelen, meer introspectie en als gevolg daarvan meer regie. Daar hoef je niet hard voor te werken, geen stappenplan voor te maken, het gebeurt bijna als vanzelf. En dan doen mensen die jas vaak gewoon uit!